Λεκατσάς, Παναγής

(Σταυρός Ιθάκης 1911 – Αθήνα 1970). Λόγιος και λογοτέχνης. Υπήρξε ο θεμελιωτής δύο νέων για την Ελλάδα επιστημών, της εθνολογίας και της συγκριτικής θρησκειολογίας. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά πολύ νωρίς στράφηκε στην αρχαία ελληνική φιλολογία και στη συνέχεια ασχολήθηκε με τη θρησκειολογία και την κοινωνική ανθρωπολογία έως το τέλος της ζωής του. Το 1933, σε ηλικία 22 ετών, πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα με το βιβλίο Συμβολή στη διαλεκτική ιστορία της φιλοσοφίας. Το 1938 παρουσίασε μεταφρασμένο ολόκληρο το σωζώμενο έργο του Πινδάρου με πλούσια ερμηνευτικά σχόλια, τα οποία μαρτυρούν την ευρύτητα της καλλιέργειάς του και τον προσανατολισμό του σε θέματα θρησκειολογίας και εθνολογίας. Η κριτική υποδέχτηκε με ενθουσιασμό τη μετάφραση και ο Λ. χαρακτηρίστηκε ως ο κατεξοχήν μεταφραστής του αρχαίου ποιητή. Στην περίοδο από την Κατοχή έως τον εμφύλιο πόλεμο δημοσίευσε πέντε ιστορικές μελέτες, εκ των οποίων οι τρεις αφορούν τη δουλεία και τα κινήματα των δούλων στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα. Από τα έργα της εποχής αυτής, τα σπουδαιότερα τιτλοφορούνται Σπάρτακος, ο πόλεμος των μονομάχων (1945), και Μελέτη Δήμου καταλύσεως και τυραννίδος (1945). Έγραψε επίσης την Εποποιία της πάλης των τάξεων στην αρχαία Ελλάδα (1946), την Πολιτεία του Ήλιου (1946, η επανάσταση των δούλων της Μικράς Ασίας) κ.ά. Συνεργάστηκε σε πολλά περιοδικά και εφημερίδες και διετέλεσε συνεργάτης του Λεξικού Κοινωνικών Επιστημών, όπου υπάρχουν άρθρα του, με πλούσια βιβλιογραφία, για θέματα εθνολογίας και θρησκειολογίας. Τέλος, στη μεταπολεμική περίοδο και έως τον θάνατό του, ο Λ. ασχολήθηκε αποκλειστικά με θέματα και προβλήματα της θρησκειολογίας και της εθνολογίας. Κορυφαίο έργο της περιόδου αυτής είναι η Ψυχή (1957), όπου ο Λ. εξετάζει την ιδέα της ψυχής και της αθανασίας της, καθώς και έθιμα σχετικά με τον θάνατο. Άλλα αξιόλογα έργα του είναι: Καταγωγή των θεσμών, των εθίμων και των δοξασιών (1954), Έρως, ερμηνεία μιας μορφής της προϊστορικής και ορφικοδιονυσιακής θρησκείας (1963) και Η μητριαρχία και η σύγκρουσή της με την ελληνική πατριαρχία (1970). Μετά τον θάνατο του Λ., η πεζογράφος και σύζυγός του, Εύα Βλάμη, δημοσίευσε το ανέκδοτο έργο του Διόνυσος (1971) όπου ο Λ. εξετάζει την καταγωγή και την εξέλιξη της διονυσιακής θρησκείας. Ο ελληνιστής και φιλόλογος Τζορτζ Τόμσον χαρακτήρισε το έργο αυτό «αριστούργημα της ελληνικής φιλολογίας». Το 1973 δημοσιεύτηκε το έργο του Λαβύρινθος, μια πρωτότυπη δημιουργική εργασία, στο οποίο συνδυάζονται η θρησκειολογία, η εθνολογία και η λαογραφία. Ο Νίκος Καζαντζάκης του αφιέρωσε τον Προμηθέα Λυόμενο και ο Κώστας Βάρναλης τον αποκάλεσε δάσκαλό του.